UB05 MATERIAIS E ACABADOS EN PAVIMENTOS E PARAMENTOS EXTERIORES

Obxectivo

Seleccionar os materiais e os seus acabados ou revestimentos que se van usar nos pavimentos e nos paramentos verticais exteriores considerando o efecto que teñen sobre a atmósfera e a contorna inmediata polo seu albedo, absorción-emisividade, permeabilidade e textura.

Por que?

O 40 % dos materiais usados na Unión Europea van destinados á construción e mantemento das áreas construídas. Polo tanto, é fundamental que estes sexan duradeiros, que necesiten un escaso mantemento, que poidan reutilizarse, reciclarse ou recuperarse, que non sexan tóxicos o nocivos, que teñan unha menor enerxía incorporada na súa produción e que proveñan de zonas próximas ao lugar do seu uso, de xeito que se reduza a enerxía e os contaminantes asociados ao seu transporte. Para iso, cómpre verificar a súa documentación técnica e a súa declaración de produto.

Pero, ademáis, segundo as características de acabado ou revestimentodos materiais usados nas superficies horizontais e verticais, estes teñen un efecto sobre os microclimas urbanos e específicamente inflúen tanto no balance térmico coma no balance hídrico do espazo urbano.

O clima das cidades constitúe un exemplo de mesoclima artificial. Nas cidades, este fenómeno denomínase illa térmica por variacións de temperatura, velocidade do vento e contaminación a respecto da contorna inmediata. Algunhas das razóns deste proceso teñen que ver con: a rugosidade do conxunto que disminúe a convección natural, a diminución do albedo medio das superficies, o quencemento dos pavimentos urbanos, a emisión de contaminantes pola circulación de vehículos e os sistemas de climatización, a redución da porcentaxe de cuberta vexetal e o aumento da impermeabilidade media dos pavimentos que alteran os procesos hídricos e privan á cidade dun factor natural de arrefriamento.

Aínda que non se posúan datos directos para cidades de tamaño medio, pódense establecer comparacións co clima de zonas rurais que rodean o núcleo urbano (Landsberg, 1970) segundo a táboa que se recolle nesta ficha.

Como?

► Balance térmico
Aos espazos urbanos chega a radiación solar de onda corta (directa e difusa) que se reflicte nos elementos delimitadores (pavimento e fachadas de edificios), así como radiación de onda larga procedente do ceo. O albedo ou reflectividade é a porcentaxe de radiación solar que calquera superficie reflicte a respecto da radiación que incide sobre ela. Como porcentaxe que é, trátase dun parámetro adimensional e mídese en tanto por uno. Como queira que os tres coeficientes que caracterizan a unha superficie dende o punto de vista da recepción da radiación
(reflectividade, absortividade e transmisividade) suman a unidade, o albedo permite non só coñecer a capacidade de reflectir a radiación solar, senon tamén, descontando a enerxía transmitida, a cantidade de enerxía calorífica que é quen de absorber.

O albedo global dunha área urbana depende tamén da textura xeral do tecido urbano. Algunhas configuracións urbanas levan aparelladas unha maior cantidade de reflexións e absorcións múltiples que, aínda sendo as superficies involucradas reflectantes, poden redundar nun albedo urbano global baixo (ERELL et al, 2010).

Por iso, os materiais deben seleccionarse tendo en conta a súa capacidade de reflectir a radiación que incide sobre eles. Deste xeito, pódense facer estas recomendacións xerais:

• En espazos nos que se busque o confort en situacións de infraquecemento no inverno, recoméndase usar materiais cun menor albedo que permitan acumular enerxía ou aumentar a súa temperatura superficial.
• No caso de requerir espazos adecuados para condicións de sobrequecemento no verán, débense seleccionar materiais cun maior albedo para evitarmos a acumulación de calor nas superficies urbanas, principalmente naquelas en contacto directo cos cidadáns.
• Cando o parámetro que se vaia manexar sexa exclusivamente a cor dos materiais, débese ter en conta que os materiais de cores máis escuros teñen un albedo menor aos materiais máis claros. Isto é, os materiales oscuros reflicten menos a radiación incidente, polo que absorben maior enerxía e acumulan calor no seu interior, absorbéndoo e rerradiándoo ao ambiente circundante segundo a temperatura do material e do aire. Os materiais máis claros, en cambio, reflicten unha maior proporción da radiación que incide sobre eles. Así, a súa temperatura
superficial será menor porque absorben menos enerxía. Por todo isto, pódese afirmar que a cor dos materiais se debe seleccionar baseándose na análise das necesidades climáticas de achega de calor o redución das ganancias térmicas.
• En función da emisividade e absorción, débese elixir a cor dos materiais. Así, os materiais escuros absorben a maior parte da enerxía solar incidente, mentres que os máis claros absorben menos ao reflectir unha gran parte da radiación que reciben.
• Os espazos urbanos con acabados superficiais moi rugosos son máis cálidos porque os materiais teñen máis capacidade de absorber enerxía. Ademáis, os materiais rugosos diminúen a velocidade do vento e os conxuntos urbanos con superficies saíntes e materiais rugosos diminúen a convección natural.
• Por iso, segundo a necesidade de achega de ventilación natural ou de redución da influencia do vento que determine o estudo climático en cada caso, débese optar por materiais e superficies máis ou menos lisas.
• Se non se conta con radiación solar no inverno e, no verán, non se dispón de sombra, recoméndase o uso de materiais de baixa inercia térmica. Non obstante, cando se dispoña de asollamento no inverno e de sombra no verán, recoméndase usar materiais de alta inercia térmica, pois acumularán no seu interior calor no inverno e frescura no verán funcionando como colchón fronte ás fluctuacións de temperatura ao intercambiaren calor por convección co aire.
► Balance hídrico
A impermeabilización dos pavimentos supón unha alteración das características naturais do terreo interrumpindo o ciclo natural da auga ao reducir o contido de humidade no medio urbano. Ademáis, provoca o aumento da temperatura ambiente e un deterioro da calidade atmosférica. As superficies urbanas secas, coma os asfaltos das estradas e rúas, canalizan a enerxía radiante sobrante durante o día almacenando esa calor ou intercambiándoa coa contorna por convección e aumentando a temperatura do aire. Cando existe unha achega de humidade sobre as superficies, esa enerxía sobrante, no canto de se convertir en calor sensible que quenta o aire, será calor latente que no se achega ao aire, posto que a enerxía se emprega na evaporación da auga. Isto é o que acontece cos pavimentos naturais, máis húmidos ca as superficies impermeables, o que permite o arrefriamento do aire en contacto con eles debido á evaporación.
Durante os meses cálidos do verán, pódese usar la auga para reducir a temperatura superficial dos paramentos. Este arrefriamento pódese facer de dous modos diferentes: favorecendo a evaporación de auga na súa superficie ou aumentando a condución de calor cara o terreo baixo os pavimentos facendo circular auga por baixo.
Ao combinarmos o uso de auga con materiais porosos, a redución da achega de calor dos materiais cara o aire débese á evaporación da auga, que permanecerá nos materiais por un tempo máis prolongado que se istos foran compactos.
A permeabilidade dos materiais permite que se manteña a auga durante un maior periodo de tempo cando esta se filtra cara o terreo. Isto aumenta a humidade na contorna urbana (HERNÁNDEZ, Agustín: Manual de diseño bioclimático urbano).